Dlaczego banki zgłaszają zarzut zatrzymania?

Zarzut zatrzymania jest formułowany na podstawie art. 496 i 497 kc. Oczywiście upraszczając chodzi w nim o to, że jeśli dwie strony zawarły umowę wzajemną i doszło do odstąpienia jednej ze stron od umowy lub nastąpiła jej nieważność, to każda z umawiających się stron jest zobligowana do zwrotu świadczeń wzajemnych. A wobec takiego obowiązku zwrotu każdej stronie przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. W sprawach frankowych polega to na tym, że bank zgłasza zarzut zatrzymania na wypadek stwierdzenia nieważności umowy kredytu, polegający na wstrzymaniu się z zapłatą kredytobiorcy zasadzonej kwoty (sumy zapłaconych przez niego rat kredytowych) do czasu zaoferowania przez niego lub zabezpieczenia zapłaty sumy równej kapitałowi kredytu wypłaconego przez bank. Banki zgłaszają zarzut zatrzymania aby tanim kosztem (bez odrębnego procesu) chronić swój kapitał kredytu. Aby móc jednak podnosić taki zarzut umowa powinna być umową wzajemną a oświadczenie jednoznaczne i bezwarunkowe.

Umowa kredytu bankowego nie jest umową wzajemną!

Pomimo, iż umowa kredytowa nie jest umową wzajemną banki zgłaszają na potęgę zarzuty zatrzymania. Winę za to ponosi po części Sąd Najwyższy, który w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20) wskazał na możliwość zastosowania zarzutu zatrzymania w sprawach frankowych. Nie zależnie, iż takie stanowisko jest powszechnie krytykowane, wiele sądów przychyla się do zarzutu zatrzymania i wprowadza taki zapis do sentencji wyroku. Brzmi to zazwyczaj tak: sąd „Zasadza kwotę x tys. zł na rzecz Powodów, z odsetkami od danego dnia, przy czym zapłata tej kwoty nastąpi za jednoczesnym zaoferowaniem przez Powodów na rzecz banku kwoty y tysięcy złotych (kwoty wypłaconego kapitału). Umowami wzajemnymi są umowa sprzedaży (gdzie zachodzi wymiana towar za pieniądz), umowa zamiany zamiana (wymiana jednej rzeczy na inną rzecz), umowa o dzieło ( gdzie wynagrodzenie jest ekwiwalentem wykonania danej rzeczy), itd. Zawsze mamy tu do czynienia z ekwiwalentnością – jedno dobro (np. pieniądz) jest wymieniane na inne dobro (np. towar). Nie może być wymiany tego samego na to samo. Przy takim rozumieniu umową wzajemną nie jest jednak umowa kredytu. A zatrzymanie dotyczy takich samych (pieniądz za pieniądz) a nie ekwiwalentnych świadczeń. Tak samo uważa przykładowo Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 lutego 2022 r. (I ACa 31/21.)

Oświadczenie o zatrzymaniu nie powinno być warunkowe!

To kolejny zarzut. Banki formułują go pod warunkiem – w przypadku orzeczenia przez sąd nieważności umowy. Wydaje się, że takie działanie jest niedopuszczalne. Powszechnie uznaje się w doktrynie, że niedopuszczalne jest zastrzeganie warunku w przypadku składania jednostronnych oświadczeń woli i to o charakterze prawnokształtujacym. Zastrzeżenie warunku dla takiej czynności powoduje (zgodnie z art. 89 kc) jej nieważność z uwagi na sprzeczność z prawem. To dodatkowy argument na niedopuszcalność zarzutu potracenia.

Co powoduje zarzut potracenia uznany przez sąd?

Wydaje się, że celem zatrzymania powinno być zabezpieczenie spełnienia świadczenia. Jednak stosowanie go w procesach frankowych prowadzi faktycznie do spełnienia świadczenia kredytobiorcy wobec banku polegającego na zwrocie kapitału. Jednocześnie od daty zgłoszenia zarzuto zatrzymania, sądy uznają że nie należą się odsetki. Co więcej niektóre składy orzekające, stoją na stanowisku, że zarzut zatrzymania w ogóle eliminuje możliwość ubiegania się o odsetki. Co jednak nie wydaje się prawidłowe.